Ούτε χαζή ούτε πόρνη

Εσύ νιώθεις πως οφείλεις; 

              Ξέρω πως πολλές φορές είσαι θυμωμένος. Πως όλοι σου χρωστούν. Η ζωή σού χρωστάει, οι φίλοι σού χρωστάνε, το αφεντικό σου στη δουλειά, ο σύντροφος, η χώρα, το κράτος, ο περίγυρος... Σκέψου προσεκτικά.... Τι νιώθεις πως είναι αυτό που σου οφείλουν; Τι πραγματικά σου χρωστούν; Πόσο σημαντικό είναι αυτό που τελικά θα πάρεις από αυτή την αλληλεπίδραση; Πώς θα νιώσεις πραγματικά αφού το πάρεις; Φέρε στο νου σου καταστάσεις που έχεις νιώσει αυτό το θυμό και ξεκαθάρισε στον εαυτό σου ένα ένα τα παραπάνω ερωτήματα. Μετά σκέψου το εξής, πάλι προσεκτικά: σχετίζεται η αίσθηση ότι όλοι σου χρωστούν με το γεγονός ότι εσύ νιώθεις πως οφείλεις σε όλους; Μη βιαστείς να απαντήσεις. Ξέρω, σου φαίνεται ανήκουστο. Θα πεις "εγώ, αποκλείεται!" ή "μπα, είμαι μια χαρά, δεν ακούω κανέναν, κάνω ότι θέλω". Θα σου πω την εκδοχή μου για το πόσο κάνουμε ότι θέλουμε, αν επηρεαζόμαστε ή όχι. Κράτησε την και μη βιαστείς να την απορρίψεις. Θα σου φέρω ως παράδειγμα μία φίλη, ούτε χαζή ούτε πόρνη, που, αν είσαι γυναίκα ίσως ταυτιστείς σε ένα βαθμό και αν είσαι άντρας σίγουρα θα έχεις συναντήσει μία τέτοια. Όχι όμως ότι αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι γυναικείο και έξω από σένα.

          Κάποτε είχα μία φίλη. Ας πούμε ότι την έλεγαν Ελπίδα. Η Ελπίδα λοιπόν ήταν ένα όμορφο και έξυπνο κορίτσι. Αν θέλετε την ειλικρινή μου γνώμη, ήταν καταπληκτική. Γλυκιά, θηλυκή, ερωτική και ερωτεύσιμη. Είναι τόσο περίεργο που αν ρωτούσες τους άντρες που πέρασαν δεν ξέρω αν θα σου έλεγαν το ίδιο. Εκείνη βέβαια ήταν θυμωμένη. Δεν την καταλάβαιναν. Δεν εκτιμούσαν αυτά που είχε να δώσει. Δεν ήθελαν ποτέ κάτι παραπάνω. Πόσο άδικο να ξεκινάς πάντα να ερωτευτείς, κάτι τόσο όμορφο, και να καταλήγεις να μισείς; Κάθε φορά και περισσότερο. Να απογοητεύεσαι κάθε φορά και περισσότερο. Ήταν δυναμική. Έτσι νόμιζε.... Έδινε ότι ζητούσαν, ανυπομονούσε να δείξει όσα αξίζει στους άλλους, τον εαυτό που έφτιαξε για τους άλλους, εκπληρώνοντας πάντα τις επιθυμίες άλλων... Αλλά δε μπορούσε να δώσει πια. Απομονώθηκε, προσπαθούσε συνεχώς να μηδενίζει όποιο συναίσθημα ενώ ταυτόχρονα έδινε όλο περισσότερα περιμένοντας. Πάντα περιμένοντας οι άλλοι να καταλάβουν τι κρύβει, ενώ η ίδια συνέχιζε να θυμώνει που δεν την καταλαβαίνουν, αντί απλώς να εκφράσει επιθυμίες, να διεκδικήσει όσα η ίδια επιθυμεί.

          Μπορείτε να φανταστείτε τι έβλεπαν οι άλλοι; Ένα κορίτσι που έψαχνε πάντα να πιαστεί από πάνω τους. Που απαιτούσε προσοχή και γι' αυτό έδινε. Έδινε πολλά περισσότερα. Επειδή ένιωθε ότι χρωστάει. Οφειλέτης και αυτή. Αλλά ποιος το βλέπει αυτό; Ποιος βλέπει την ανάγκη του (την ανάγκη μας) για συναισθήματα; Ποιος βλέπει στ' αλήθεια τις ανάγκες του εαυτού του και ποιος δρα με γνώμονα μόνο αυτές, σε μία εποχή που ο φόβος κερδίζει; Όλοι απομονώνουν τα συναισθήματά τους, ζητούν αποστάσεις από τον έρωτα. Και μετά τι έβλεπαν; Ένα κορίτσι που "έπαιζε", που δεν ήξερε τι ήθελε, που δεν την έβλεπες ποτέ για κάτι σοβαρό γιατί αυτό ήθελε να δείξει. Ήθελε να μπορεί να φύγει πρώτη για να μην πληγωθεί ξανά. Ποιος θα ενδιαφερόταν για ένα κορίτσι από το οποίο πάντα μόνο ζητούσαν, αν δεν ενδιαφερόταν η ίδια; Και ποιος δε νιώθει οφειλέτης; Να πρέπει να είναι σωστός, ειλικρινής, να μην κοροϊδέψει, να μην πληγώσει, να είναι πάντα "εντάξει". Όλοι λοιπόν κατέληξαν να βλέπουν ένα κορίτσι που μοιράζεται παντού, με πολλούς, που τους αλλάζει.... Και ταυτόχρονα τους δίνει ότι ζητήσουν. Μα τι χαζή, αλήθεια; Χαζή και πόρνη.

          Ούτε χαζή ούτε πόρνη. Οφειλέτης, να θυμάσαι. Όπως όλοι μας, να θυμάσαι. Σκέψου: γιατί όλοι μας "χρησιμοποιούμε" αυτούς τους "χαζούς" που συναντάμε ενώ το μυαλό μας είναι σε έναν άλλο ιδεατό στόχο; (Αφήνω εδώ στην άκρη τους δύσκολους στόχους και το γιατί τους επιλέγουμε. Νικάει ο φόβος, το έχω αναφέρει σε άλλο κείμενό μου). Χρειαζόμαστε κάποιον να ενδιαφέρεται για μας, είτε τον εκτιμούμε είτε όχι. Είτε είναι ένας σημαντικός άλλος είτε όχι. Πώς θα καλύψουμε τα κενά της χαμηλής αυτοεκτίμησής μας; Αφιερωμένοι όπως είμαστε πάντα να χρωστάμε, πώς αλλιώς θα νιώσουμε ότι αξίζουμε αν δεν δεχτούμε έναν οποιοδήποτε και το ενδιαφέρον του, τα ψίχουλα συναισθημάτων που μας προσφέρει, στην καθημερινότητά μας; Πόσο θα αντέξει ο ψυχισμός μας χωρίς έναν κοινωνικό περίγυρο να μιλάει με τα καλύτερα λόγια για μας;

          Οφειλέτες λοιπόν. Νιώθουμε ότι χρωστάμε και ξεχάσαμε κάπου τις επιθυμίες μας. Μέσα μας έχουμε συχνά αυτή την αίσθηση πως οφείλουμε. Ενδόμυχα νιώθουμε πως πρέπει να εκπληρώνουμε των άλλων τις επιθυμίες για να κερδίσουμε την αποδοχή τους και να νιώσουμε πως αξίζουμε. Όμως όσο περισσότερες επιθυμίες άλλων εκπληρώνουμε, τόσο μεγαλώνει και η ανάγκη για αποδοχή από αυτούς τους άλλους, σε ό,τι κάνουμε, και, ουσιαστικά, επιτακτική γίνεται η ανάγκη για αυτο-αποδοχή, καθώς δεν αναγνωρίζουμε πια τις πραγματικές δικές μας επιθυμίες (γι' αυτό και συχνά νιώθουμε πως δεν ξέρουμε τι θέλουμε ή ποιο δρόμο πρέπει να διαλέξουμε, γι' αυτό και οι ιδεατοί στόχοι που δε θα πλησιάσουμε ποτέ, μιας και ένας από τους φόβους που συχνά μας κυριεύει είναι αυτός της δέσμευσης, επειδή πλέον δεν μπορούμε εμείς να δώσουμε).

          Αυτή η αίσθηση της οφειλής ξεκινά ήδη να βιώνεται από πολύ μικρή ηλικία. Είναι οι ενοχές που έχουν ριζώσει μέσα μας, αμφιταλαντευόμενοι ανάμεσα στα παιδικά ένστικτα που μας κατευθύνουν και στους γονείς των οποίων προσπαθούσαμε να κερδίσουμε την εύνοια. Πολλά παιδιά νιώθουν ότι κερδίζουν την αγάπη των γονιών τους με μία καλή συμπεριφορά και άλλα τόσα βιώνουν ήδη ενοχές όταν πράττουν όσα επιθυμούν παραβαίνοντας μία γονεϊκή εντολή, πολύ περισσότερο όταν μετά επέρχεται τιμωρία (απαράδεκτες τακτικές που ακολουθούμε συχνά ως γονείς). Όμως δεν είναι μόνο αυτά. Είναι πολλά περισσότερα.

          Στους γονείς μας, με τόση φροντίδα που μας έχουν προσφέρει, νιώθουμε αιώνια χρεωμένοι. Ακόμη κι αν οι ίδιοι δεν το παραδεχτούν ποτέ, δεν το πουν ποτέ, θα το δείξουν ασυναίσθητα, αφού περιμένουν ως αντάλλαγμα από τη συμπεριφορά μας. Ακόμη, δεν είναι λίγοι οι γονείς που θα καταφύγουν στην απειλή μιας αρρώστιας ή του θανάτου ώστε να ακουστούν οι υποδείξεις τους. Γιατί οι γονείς φοβούνται τις επιθυμίες του παιδιού. Φοβούνται ότι δε θα αντέξουν αν τις ακούσουν, πως δε θα ξέρουν πώς θα αντιδράσουν αν αυτή η επιθυμία είναι διαφορετική από τη δική τους, αυτή η επιθυμία -η δική τους- που με τόσο κόπο προσπάθησαν να εμφυσήσουν στα παιδιά τους, να κάνουν τις προσδοκίες τους και προσδοκίες των παιδιών τους. Δε ξέρουν πώς θα αντιμετωπίσουν μία ενδεχόμενη σύγκρουση. Όμως, για το παιδί που αγαπά το γονιό του όσο τίποτα και που ο γονιός στη συνείδησή του αποτελεί το μοναδικό στήριγμά του στη ζωή, ο θάνατός του θα σηματοδοτούσε και το δικό του θάνατο. Αν όχι κυριολεκτικά, σίγουρα ψυχικά. Αυτός ο φόβος, ειδικά του θανάτου της μητέρας, δεν αντέχεται. Αλλά και ο φόβος της απόρριψης του παιδιού από το γονέα δεν αντέχεται. Και τίποτα άλλο δεν μπορεί να νικήσει την αγάπη όσο ο φόβος όταν μας καταδυναστεύει.

          Τα παιδιά, οι άνθρωποι, είμαστε διαφορετικοί και αντιδρούμε διαφορετικά σε αυτή την κατάσταση. Υπάρχουν εκείνοι που θα συνετιστούν εύκολα στις γονικές επιταγές, στην κοινή ηθική. Ίσως γίνουν ευτυχισμένοι. Υπάρχουν όμως και αυτοί που θα επαναστατήσουν, θα είναι δυστυχισμένοι πολεμώντας με την αμφιθυμία τους. Το ένα τους κομμάτι θα φωνάζει για αποδοχή και θα πράττει σύμφωνα με τα "πρέπει" των άλλων και το άλλο κομμάτι θα μαραζώνει από τις ενοχές για όσα επιθυμεί. Και το αντίστροφο: το κομμάτι που απαιτεί να οφείλεις θα σε κάνει να πνιγείς από τις ενοχές σου κάθε φορά που τολμάς να πλησιάζεις ή αγγίζεις κάτι που επιθυμείς. Όμως οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί. Και το μόνο "πρέπει" που χωρά εδώ είναι πως θα πρέπει να τυγχάνουμε σεβασμού ως τέτοιοι.

          Γυρνώντας στο παράδειγμα της Ελπίδας, αυτές οι ενοχές διαμόρφωσαν ένα καλό αφελές κορίτσι με μία διαρκή αίσθηση χρέους προς όλους. Δεν μπορούσε να πει "όχι". Το βάρος των ενοχών που θα ακολουθούσαν αυτή την άρνηση δεν μπορούσε να το σηκώσει. Προτιμούσε τη θυσία του εαυτού της από την ανυπακοή σε τέτοιου είδους κανόνες. Κι αν όλοι είμαστε αφελείς ως ένα βαθμό, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να ενώσουμε τις ψυχοπαθολογίες μας μέσα σε μία σχέση ή συνεργασία. Όταν πρόκειται όμως για εκμεταλλευτές ή όταν εμείς οι ίδιοι μεταμορφωθούμε σε θύτες, τι γίνεται τότε; Αυτό το βάρος πώς μπορούμε να το σηκώσουμε; Γιατί είναι οδυνηρή η εξουσία που μπορούμε να ασκήσουμε στους άλλους όταν βιώνουμε τέτοιου είδους αδυναμίες που μας οδηγούν να χρησιμοποιούμε τους χαζούληδες γύρω μας...

          Να προσέχουμε αυτά που μας θυμώνουν. Είναι αυτά που κρύβουν στοιχεία για εμάς τους ίδιους, αυτά που ενδεχομένως φωνάζουμε στους άλλους επειδή δεν μπορούμε να το κάνουμε στον εαυτό μας. Νιώθουμε ότι όλοι μας χρωστούν επειδή πρώτοι εμείς νιώθουμε ότι χρωστάμε. Θυμώνουμε στους άλλους επειδή είναι πιο εύκολο από το να θυμώσουμε στην εσωτερική μας φωνή. Αλλά μετά, ταυτόχρονα, δεν αντέχουμε έναν εαυτό που δεν θυσιάζεται. Είναι και ένας από τους λόγους που δε θα νιώσουμε ικανοποίηση ως νευρωτικοί θύτες, απαιτώντας και παίρνοντας από τους άλλους. Και σε σένα που ρώτησες αν αυτή η αφελής γυναίκα μοιάζει και σε μένα, έχω να σου παραδεχτώ πως ναι. Όλοι έχουμε κάτι από εκείνη. Μην αφεθείς να πιστέψεις τόσο εύκολα ότι εσένα δε σε αγγίζει κανείς και τίποτα. Όμως να θυμάσαι πως, τώρα που γνωρίζεις τι συμβαίνει, έχεις κάνει ένα πρώτο πολύ μικρό βήμα να απελευθερωθείς από δεσμά και να λυτρωθείς.