«Ο πιο καλός ο μαθητής»… Μα γιατί;

Οι απαιτήσεις μας από τους μαθητές

Θέμα που απασχολεί συχνά τους γονείς αφού θέλουν το παιδί τους να είναι καλός μαθητής. Ορισμένοι θέλουν να είναι το καλύτερο μέσα στην τάξη. Δε θέλουν να πηγαίνουν στο σχολείο, λένε, και να ακούν «άσχημα λόγια» από το δάσκαλο ή τους καθηγητές. Γιατί; Θέλουμε να ενημερωθούμε για την πρόοδό του. Γιατί να απαιτούμε πάντα τα καλύτερα; Και γιατί δεν μας ανησυχούν τα καλύτερα; Για ποια πρόοδο επιχειρούμε να μάθουμε αν μας λένε πάντα αυτά «τα καλύτερα»; Θα προτιμούσα εκπαιδευτικούς που θα έχουν κατανοήσει τον τρόπο που λειτουργεί το παιδί μου και όχι να αρκούνται σε κλισέ «θέλει προσπάθεια» ή «είναι πολύ καλός». Πώς θα υπάρξει πρόοδος; Κι ως γονείς τι προσδοκούμε; Μήπως οφείλεται σε δική μας ανασφάλεια αυτό το άγχος που βιώνουμε σχετικά με την ικανότητα του παιδιού να επιτύχει; Να επιτύχει, δηλαδή, όπως εννοούμε εμείς την επιτυχία.

Το «καλός μαθητής» είναι κάτι το υποκειμενικό. Πώς ορίζει ο καθένας από σας τον καλό μαθητή; Ξέρω ότι οι περισσότεροι θα αναρωτιούνται συχνά. Ίσως καταλήγετε ότι ο καλός μαθητής περιλαμβάνει τουλάχιστον ένα από τα εξής: καλή ή άριστη σχολική επίδοση, υψηλή βαθμολογία, επιμέλεια και ενασχόληση με τα μαθήματα, καλή σχέση με τους καθηγητές, αγωγή κοσμιότατη. Δεν έχετε άδικο, αυτός θα ήταν ένας καλός ορισμός. Όμως, όπως είπα στην αρχή, είναι υποκειμενικό, δεδομένου ότι όλοι οι γονείς δεν έχουν τις ίδιες απαιτήσεις από τα παιδιά τους. Προσέξτε τη λέξη που χρησιμοποίησα τώρα: απαιτήσεις. Πιστεύω λοιπόν πως η απαίτηση «καλός μαθητής» είναι λάθος από την αρχή. Καλός μαθητής είναι όποιος έχει καλή επίδοση, ο στόχος, όμως, δεν είναι αυτός. Είναι πολλά περισσότερα.

Ο καλός μαθητής -όπως και γενικά ο άνθρωπος- διαμορφώνεται από το ίδιο το άτομο (το παιδί), τους γονείς και το περιβάλλον, αν αφήσουμε εκτός γενετικούς παράγοντες που σαφώς ενδέχεται να επηρεάσουν την ανάπτυξη μίας προσωπικότητας. Το ίδιο το παιδί σε όλα τα χρόνια της σχολικής του πορείας, δηλαδή στις ηλικίες 4-18 ετών βρίσκεται αντιμέτωπο με πολλές αλλαγές αναφορικά με την ραγδαία ανάπτυξή του, τόσο γνωστικά όσο και συναισθηματικά. Ταυτόχρονα διαμορφώνεται η προσωπικότητά του και προκύπτει η συμπεριφορά του. Από την άλλη πλευρά, οι γονείς έχουν τις δικές τους προσδοκίες, πιστεύοντας ότι έχουν επενδύσει με κάποιο τρόπο στο παιδί, αφού του έχουν δώσει τόσα για να καταφέρουν να το αναθρέψουν. Επιθυμούν λοιπόν να «καρποφορήσουν» οι κόποι τους και να ανταμειφθούν. Το σχολικό περιβάλλον και οι συνομήλικοι είναι επίσης παράγοντες που θα διαμορφώσουν το παιδί και παίζουν σημαντικό ρόλο στην προσωπικότητά του.

Επομένως, αν ο μαθητής αυτός αντιμετωπίζει τόσες καταστάσεις να του υπενθυμίζουν πως πρέπει να «επιτύχει» για να γίνει αποδεκτός (από τους γονείς που δεν θέλει να απογοητεύσει, από τους δασκάλους που θεωρεί πρότυπο, από τους συνομήλικους που πρέπει να κερδίσει και από τον ίδιο του τον εαυτό), σε συνδυασμό με το ότι αναλαμβάνει στην πλάτη του όλα τα «πρέπει» του κόσμου, τότε θα αποτυγχάνει και θα απογοητεύεται. Δεν θα καταλαβαίνει για ποιο λόγο προσπαθεί τόσο πολύ.. για να μην τα καταφέρει τελικά; Για να μην μπορεί να ικανοποιήσει κανένα, ενώ θα του ζητούν συνέχεια κι άλλα; Για να λαμβάνει μία επιβράβευση και εκατό κριτικές; Και γιατί τελικά να πρέπει να επιτύχει; Να επιτύχει σε τι; Το ικανοποιεί αυτή η επιτυχία, αφού δεν είναι για κάτι που θέλει;

Συγχαρητήρια, έχουμε καταφέρει τα παιδιά να μη μας ακούσουν ποτέ, να μην μας έχουν σε εκτίμηση άρα να κάνουν το αντίθετο από αυτό που λέμε και το χειρότερο: να νιώθουν ότι δεν τα καταλαβαίνει κανείς, ούτε οι γονείς τους, άρα να νιώθουν ανασφάλεια με τα πάντα στη ζωή τους, γεγονός που θα έχει συνέπειες στις σχέσεις και τις κοινωνικές συναναστροφές τους στο μέλλον. Για να μην αναφερθώ σε ακραίες συνέπειες που μπορεί να έχει η συμπεριφορά του ενάντια στην (άδικη) κοινωνία που ζούμε.

Που καταλήγεις, λοιπόν, όταν κάνεις κάτι μόνο επειδή σου λένε ότι αυτό πρέπει; Τι θα γίνει με τα «θέλω» σου, όταν νιώθεις ότι δε σε καταλαβαίνει κανείς; Πώς θα διαμορφώσεις την δική σου άποψη σχετικά με το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνεις, όταν κανείς δε σε βοήθησε να ανεξαρτητοποιηθείς για να διαμορφώσεις άποψη, φοβούμενος και όντας καθοδηγητής στη ζωή σου με την πρόφαση ότι σε προστατεύει; Πώς να μη «χαθείς»; Πώς να υψώσεις το ανάστημα σου και να διεκδικείς τα δικαιώματά σου, να έχεις όρια, να πράττεις και να σκέφτεσαι σωστά, να έχεις αυτοαντίληψη και αυτοεκτίμηση;

Αν σας απασχολεί να αναθρέψετε ευτυχισμένα παιδιά που θα εξελιχθούν σε  υγιείς ενήλικες ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν τις σχέσεις τους και να έχουν στόχους για τη ζωή τους, τότε να διαμορφώσετε ευτυχισμένους μαθητές και όχι καλούς μαθητές. Η μάθηση είναι μία αξιέπαινη διαδικασία με πλήθος πλεονεκτημάτων. Δεν έχει ανάγκη από «πρέπει». Το διάβασμα είναι από μόνο του εθιστικό, είναι μία δύνη που δε θα σε αφήσει να ξεφύγεις τόσο εύκολα από τη στιγμή που θα ξεκινήσεις. Δεν έχουν όφελος τα κηρύγματα.

Αναθεωρήστε τις προσδοκίες -και όχι απαιτήσεις- σας. Μάθετε το παιδί σας να διαβάζει επειδή του αρέσει και αν του αρέσει. Διαβάστε κι εσείς, γίνεται πρότυπο μιας ενέργειας αντί απλώς να την απαιτείτε. Εξηγήστε του πως διαβάζουμε για να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και αποδείξτε το πρώτα με τη δική σας συμπεριφορά. Οι γνώσεις του σχολείου θα το βοηθήσουν να εντρυφήσει περισσότερο σε έναν τομέα που του αρέσει, να σπουδάσει, να εξειδικευθεί. Η μάθηση και το διάβασμα θα τον κάνουν καλύτερο άνθρωπο. Υπάρχει διαφορά, δεν βρίσκετε; Ο μορφωμένος δεν είναι απαραίτητα και πεπαιδευμένος, και, βέβαια, ούτε διαβεβαιώνει κανείς πως θα γίνει και ευτυχισμένος. Δεχθείτε ότι δε θα σπουδάσουν όλα τα παιδιά κι αυτό δε σχετίζεται με αποτυχία δική τους ή δική σας.

Για να γίνει κανείς ευτυχισμένος, χρειάζεται, μεταξύ άλλων, ενθάρρυνση και στήριξη από τους γονείς, όχι συνεχή αποδοκιμασία. Δείξτε στο παιδί ότι το αγαπάτε, ότι δεν απαιτείτε να επιτυγχάνει για να σας κερδίσει, αλλά δώστε του επιλογές. Στηρίξτε το για αυτές τις επιλογές του και μην το κατευθύνετε προς τις δικές σας. Ρόλος των γονιών είναι να ενισχύσουν τα παιδιά για να καταφέρουν όσα επιθυμούν τα ίδια και όχι οι ίδιοι. Μην θυμώνετε όταν διαβάζετε μαζί του, αλλά βοηθήστε το να οργανώσει το χρόνο του. Αφήστε το να πάρει πρωτοβουλίες, να κάνει πράγματα μόνο του, να αυξήσει την αυτοεκτίμησή του.

Στόχος δεν είναι η επιτυχία, λοιπόν, αλλά η ευτυχία, εκτός από την παιδεία. Δεν θέλουμε μαθητές που κυνηγούν ένα βαθμό για να αποδείξουν την αξία τους, νομίζοντας πως με αυτό τον τρόπο θα κερδίσουν την εκτίμηση των γονιών τους. Δε θέλουμε μαθητές που καταφεύγουν στη λεκτική ή ψυχολογική βία (bullying) με πρόσχημα την ψευδοϋπεροχή τους, αφού δεν ανακάλυψαν ποτέ την πραγματική τους αξία. Δε θέλουμε μαθητές ανίκανους να υπερασπισθούν τον εαυτό τους όταν αδικούνται, ενώ ταυτόχρονα ικανοποιούν μανιωδώς τα αιτήματα των άλλων (θύματα εκμεταλλευτών δηλαδή) και ποτέ τις επιθυμίες τους. Δε θέλουμε μαθητές που μαθαίνουν πώς να είναι ανταγωνιστικοί και κακοί, που φθονούν για όσα νομίζουν πως δεν κατέχουν, επειδή κανείς δεν τους έδειξε πόσα έχουν, ενώ, αντίθετα, φρόντιζε να τους υπενθυμίζει μόνο τί δεν έκαναν σωστά. Δεν θέλουμε μαθητές οι οποίοι θα εξελιχθούν σε ανθρώπους που θα κάνουν όλα αυτά. Θέλουμε καλούς μαθητές, αλλά όχι σε βάρος της προσωπικής τους ευτυχίας. Θέλουμε μαθητές που ευχαριστούνται το παιχνίδι και την τεμπελιά, που ξέρουν να διασκεδάζουν και το επιδιώκουν. Θέλουμε μαθητές που έχουν ανάγκη να βγαίνουν με τους φίλους τους, να μοιράζονται με τους φίλους τους, να έχουν φίλους.

Δυστυχώς στον τόπο μας γαλουχήθηκαν κακοί, ζηλόφθονες, φιλάργυροι, αργυρώνητοι, αδιάλλακτοι, μεροληπτικοί, αμετροεπείς, αδαείς….. ενώ ο ίδιος τόπος, που γέννησε πολιτισμό, «απαιτούσε» απλώς ευτυχισμένους. Είδατε τι κάνει η απαίτηση; Ο τόπος μας έχει ανάγκη από ευτυχισμένους· ανθρώπους-μαθητές της ευτυχίας.