Σκέψεις προεκλογικές.. Περί παιδείας και απαιδευσίας

Χτες στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του MEGA είδα για πρώτη φορά το προεκλογικό σποτ της ΝΔ, με το Σαμαρά να μιλάει με ένα παιδί για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες. Ήθελα να γελάσω, αλλά κρατήθηκα. Η αμέσως επόμενη είδηση ήταν μία απονομή κινηματογραφικών βραβείων. (Εκεί κοντά με τα βραβεία ηθοποιίας κι ο Σαμαράς;) Σύμπτωση, σκέφτηκα.

Πιάνοντας την εφημερίδα στα χέρια μου (γιατί μου παίρνει και 3-4 μέρες να τη διαβάσω, κάθομαι-νευριάζω-σηκώνομαι-ξανακάθομαι), συνειδητοποιώ ότι σε αρκετά άρθρα μας πλασάρουν με τρόπο και το έχουν και σίγουρο ότι τις εκλογές θα τις πάρει ο Τσίπρας, μας κάνουν και μας να το πιστέψουμε. Πχ θυμάμαι κάποια στιγμή τον Καμμένο (από τους Ανεξάρτητους Έλληνες) που έλεγε «και για αυτούς που κυβερνούν και για αυτούς που ετοιμάζονται να κυβερνήσουν». Οπότε, σου μπαίνει εσένα στο μυαλό ότι η σπόντα πάει στη νέα κυβέρνηση (Τσίπρα) που ΘΑ κυβερνήσει. Και άλλα πολλά.

Μετά θυμάμαι στο λύκειο που μας μάθαιναν στην έκθεση για τους πνευματικούς ανθρώπους (και το "μας μάθαιναν" που γράφω δεν είναι τυχαίο, περισσότερο υποκινούμενη είναι η εκπαίδευση). Έγραφε λοιπόν ότι οι πνευματικοί άνθρωποι δεν ασχολούνται με τα κοινά (πλέον - γιατί κάποτε στην αρχαία Ελλάδα είχε αξία να μπορείς να ασχολείσαι με τα κοινά, μάλιστα, η στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων σε στιγμάτιζε), δεν ασχολούνται, λοιπόν, γιατί έχουν άλλα ενδιαφέροντα, άλλες αναζητήσεις. Είναι χαμένοι στις σκέψεις τους, απορροφημένοι, σε έναν (πνευματικό) κόσμο, όπου η ανάγκη για συγγραφή τούς θυσιάζει στο βωμό της δημιουργίας.

Μετά από όλα αυτά, αναρωτιέμαι (ξέρω, το «αναρωτιέμαι» το χρησιμοποιώ σε όλα τα κείμενα μου, αλλά αφού αναρωτιέμαι για τα πάντα γύρω μου, μπορώ να κάνω αλλιώς;)… Όντως, γι’ αυτό το λόγο, απέχουν οι πνευματικοί άνθρωποι στις μέρες μας από τα κοινά; Και γιατί όλοι οι νέοι είναι αηδιασμένοι; Μήπως είναι «πνευματικοί» άνθρωποι, ή τέλος πάντων, περισσότερο ευαισθητοποιημένοι λόγω του μεγαλύτερου επιπέδου μόρφωσης; Για να δούμε….

Το μυαλό μου πάλι τρέχει μακριά.. στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα και συγκεκριμένα στην αλληγορία του σπηλαίου (Πλάτων Πολιτεία, 514α – 517c) [Το παραθέτω επίσης, στο τέλος του άρθρου, για όσους ενδιαφέρονται]. Μα πόσο διαχρονικό είναι αυτό το έργο! Με την αλληγορία αυτή, ο Πλάτωνας, μεταφέροντας ένα διάλογο μεταξύ του Σωκράτη και του Γλαύκωνα, χρησιμοποιεί συμβολισμούς προκειμένου να παρουσιάσει την ανθρώπινη ύπαρξή μας αναφορικά με την παιδεία και την απαιδευσία. Διαβάστε παρακάτω πώς μας παρομοιάζει και θα καταλάβετε τι εννοώ.

Συγκεκριμένα, στην αλληγορία αυτή, (βλ. εικόνα) οι πολίτες παρομοιάζονται με δεσμώτες δεμένους σε μία σκοτεινή σπηλιά, ανήμπορους να στρέψουν το κεφάλι, αναγκασμένους να βλέπουν μόνο μπροστά τους, ενώ από πίσω τους, ψηλά και μακριά, μπορούν να αντιληφθούν την ύπαρξη φωτός. Οι δεσμώτες αντιστοιχούν στους ανθρώπους που βρίσκονται στα σκοτάδια της αμάθειας, τους απαίδευτους. Έξω από τη σπηλιά, ο φωτεινός χώρος αντιπροσωπεύει των κόσμο των ιδεών, ενώ το φως είναι το ύψιστο αγαθό, η πραγματική αλήθεια. Επίσης, στη συνέχεια (519 b-d), υποστηρίζεται ότι αν κάποιος από τους δεσμώτες βγει από τη σπηλιά και κοιτάξει το φως, στην αρχή θα τυφλωθεί και θα θέλει να γυρίσει πίσω (στην αμάθεια). Ωστόσο, αν συνηθίσει, θα καταφέρει να αντικρίσει τον ήλιο (το απόλυτο αγαθό, την πραγματική αλήθεια).

Στο σημείο αυτό τίθεται ένα ερώτημα που ταλανίζει: οι άνθρωποι αυτοί (πνευματικοί), που καταφέρνουν να δουν το ύψιστο αγαθό και θέλουν να παραμείνουν στον κόσμο της νόησης και της αλήθειας (και όχι να γυρίσουν στην απαιδευσία) θα πρέπει επιστρέψουν για να διδάξουν τους άλλους (είναι οι μόνοι ικανοί για να το κάνουν) ή όχι; Οι δεσμώτες, «δέσμιοι» των συνθηκών που τους καθήλωσαν στη σπηλιά, πιθανώς δεν θα δεχτούν την «αμφισβήτηση» του κόσμου στον οποίο έμαθαν να ζουν και ίσως προσπαθήσουν να εξοντώσουν όποιον σταθεί μπροστά στο δρόμο τους για να τους διδάξει. Από την άλλη, οι πνευματικοί άνθρωποι (οι απελευθερωμένοι δεσμώτες) δεν επιθυμούν να επιστρέψουν, αισθάνονται την ανάγκη να παραμείνουν στον κόσμο των ιδεών, εκστασιασμένοι από τον πνευματικό πλούτο που τους περικλείει, απρόθυμοι να κυβερνήσουν και απέχοντας από την πολιτική δράση. 

Επιστρέφοντας στα ερωτήματα που έθεσα παραπάνω, ποιος είναι ο πραγματικός λόγος που δεν ασχολούνται οι πνευματικοί άνθρωποι στις μέρες μας με τα κοινά; Μόνο λόγω πνευματικών αναζητήσεων; Θα ενστερνιστώ τη γνώμη του Πλάτωνα. Ποιος ο λόγος να μας διδάξουν οι πνευματικοί άνθρωποι αφού δεν τους ακούμε και δεν θα τους ακούσουμε; Ήδη μας διδάσκουν, αλλά ποιος ακούει τα λόγια τους, ποιος διαβάζει τα έργα τους; Ποιος ασχολείται με λογοτεχνία και διάβασμα; Το διάβασμα είναι αυτό το καταραμένο και βαρετό πράγμα που κάναμε στο σχολείο! Ω Θεέ μου! Θα κάτσω να διαβάσω όλα αυτά τα κατεβατά; 

Θα προχωρήσω τη θεωρία της αλληγορίας λίγο παραπέρα. Τα δεσμά με τα οποία είναι δεμένοι οι δεσμώτες στη σπηλιά, για μένα, στις μέρες μας, αντιπροσωπεύουν την πολιτεία, την κυβέρνηση. Όχι γιατί πρόκειται να κατηγορώ την πολιτεία και την κυβέρνηση για τα πάντα, δεν είναι αυτός ο στόχος μου. Αλλά νομίζω έχω το δικαίωμα και μου επιτρέπεται να την κατηγορώ για τις κατευθυνόμενες πολιτικές της σε όλα τα συστήματα και επίπεδα. Και κυρίως για την κατευθυνόμενη παιδεία. Για την απομάκρυνση των παιδιών μας από την αληθινή γνώση. Για την παραπαιδεία. Για την μεθοδευμένη ύπαρξη προπαγάνδας.

Ερώτημα δεύτερο και τελειώνω: γιατί είναι αηδιασμένοι οι νέοι με τα πολιτικά δρώμενα; Επειδή έχουν μεγαλύτερου επιπέδου μόρφωση; Μη γελιόμαστε. Η μόρφωση δεν έχει σχέση με την παιδεία. Μη ξεχνάμε ότι και οι νέοι ανήκουν στους δεσμώτες. Βλέπουν μια ζωή μόνο μπροστά τους και πολύ συγκεκριμένα πράγματα, τα συγκεκριμένα που άλλοι επέλεξαν να τους προβάλουν. Είναι αηδιασμένοι λόγω των συνθηκών στην καθημερινότητά τους, αποτελεί πραγματικότητα η κατάντια μας. Εξάλλου η καραμέλα «αυτοί φταίνε για όλα, που μας έφεραν εδώ, που μας κατάντησαν έτσι, που δεν έχουμε να φάμε και χρωστάμε» υπήρχε πάντα και θα υπάρχει. Δεν πρόκειται για πεφωτισμένους νέους. (Δεν αντιλέγω, υπάρχουν αρκετοί αξιόλογοι). Αντίδραση δηλώνει περισσότερο αυτή η στάση τους (Σύμπτωση! Τώρα θυμήθηκα ότι και ο αναρχισμός βολεύει την κυβέρνηση! Τυχαίο;). Αυτό θέλουν να μας κάνουν και το πετυχαίνουν μια χαρά! Αυτό τους βολεύει να είμαστε. Πρόβατα.

Άλλωστε, οι πνευματικοί άνθρωποι είναι λίγοι. Κι αυτό γιατί είναι εξαιρετικά δύσκολο, άρα και πιο σπάνιο, να βγεις στο φως. Δε θα στο επιτρέψουν τα δεσμά σου, άλλωστε! Αλλά πάλι μη γελιέσαι… Δεν πρέπει να αλλάξεις δεσμά. Με το να αλλάζεις το κόμμα που ψηφίζεις, να αλλάξει το κόμμα που κυβερνά, δεν θα αλλάξει τίποτα, ποτέ, όσο κι αν το πιστέψεις. Άλλαξε εσύ. Απελευθερώσου από τα δεσμά σου!

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

(Τείχη, Καβάφης)

Σ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνώ
μέρες βαρυές, επάνω κάτω τριγυρνώ
για  νάβρω τα παράθυρα.— Όταν ανοίξει
ένα παράθυρο θάναι παρηγορία.—
Μα τα παράθυρα δεν βρίσκονται, ή δεν μπορώ
να τάβρω. Και καλλίτερα ίσως να μην τα βρω.
Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία.
Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει. 

(Παράθυρα, Καβάφης)

Πλάτων Πολιτεία (Κείμενο από μετάφραση)

(514α – 517c)

Σωκράτης: Μετά από αυτά λοιπόν, είπα, παράστησε τη δική μας φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία με μια τέτοια εικόνα. Φαντάσου, δηλαδή, μέσα σε μια υπόγεια κατοικία όμοια με σπηλιά, η οποία έχει την είσοδο ανοιχτή προς το φως σε όλο το μάκρος της σπηλιάς, μέσα σ’ αυτή να βρίσκονται άνθρωποι από την παιδική τους ηλικία δεμένοι με δεσμά και στα πόδια και στον αυχένα, ώστε να μένουν καθηλωμένοι και να βλέπουν μόνο μπροστά τους, χωρίς να μπορούν να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους λόγω των δεσμών τους. Ακόμη (φαντάσου) ένα φως από φωτιά να καίει γι’ αυτούς από ψηλά και μακριά και πίσω τους. Και ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες να περνά ψηλά ένας δρόμος, παράλληλα στον οποίο φαντάσου να έχει χτιστεί ένας μικρός τοίχος, όπως ακριβώς έχουν τοποθετηθεί από τους ταχυδακτυλουργούς μπροστά τους τα παραπετάσματα, πάνω στα οποία δείχνουν τις ταχυδακτυλουργίες τους.

Γλαύκων: (Τα) φαντάζομαι,είπε.

Σωκράτης: Φαντάσου, λοιπόν, κατά μήκος αυτού του μικρού τοίχου ανθρώπους να μεταφέρουν κάθε είδους αντικείμενα, που ξεπερνούν το ύψος του μικρού τοίχου, και ανδριάντες και άλλα ομοιώματα, κατασκευασμένα κι από πέτρα κι από ξύλο και από κάθε είδους υλικά˙ όπως είναι φυσικό, (φαντάσου) άλλοι από αυτούς που περνούν φορτωμένοι να μιλούν και άλλοι να σιωπούν.

Γλαύκων: Αλλόκοτη εικόνα περιγράφεις, είπε, και αλλόκοτους δεσμώτες.

Σωκράτης: Όμοιους με μας, είπα εγώ.

(519 b-d)

Σωκράτης: Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και δεν απορρέει αναγκαστικά από τα προηγούμενα, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια θα μπορούσαν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά μια πόλη, ούτε αυτοί που αφήνονται να ασχολούνται ως το τέλος της ζωής τους με την παιδεία, οι πρώτοι, γιατί δεν έχουν ένα συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, τον οποίο κυνηγώντας πρέπει να κάνουν όλα ανεξαιρέτως όσα τυχόν πράττουν και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή, και οι δεύτεροι, επειδή με τη θέλησή τους δεν θα αναμειχθούν στην πρακτική ζωή, γιατί νομίζουν ότι έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των μακαρίων, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί; 

Γλαύκων: Αλήθεια, είπε. 

Σωκράτης: Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πολιτείας, (είναι) να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις (ή τα ξεχωριστά πνεύματα) να φτάσουν στο μάθημα που προηγουμένως είπαμε ότι είναι το ανώτερο, δηλαδή και να δουν το αγαθό και να ανεβούν εκείνο τον ανηφορικό δρόμο, και, αφού ανεβούν και δουν αρκετά (το αγαθό), να μην τους επιτρέπουμε αυτό που τώρα τους επιτρέπεται. 

Γλαύκων: Και ποιο είναι αυτό; 

Σωκράτης: Το να μένουν συνεχώς εκεί ψηλά, είπα εγώ, και να μη θέλουν πάλι να κατεβαίνουν κοντά σ’ εκείνους τους δεσμώτες, ούτε να παίρνουν μερίδιο από τους κόπους και τις τιμές εκείνων, είτε είναι μικρότερης είτε μεγαλύτερης σημασίας.